W czerwcu na całym świecie obchodzony jest tak zwany miesiąc dumy (pride month) poświęcony tak osobom queer, wszelkim queerowym społecznościom, jak i tęczowej kulturze. To również czas widzialności, a co za tym idzie – idealny moment, aby przyjrzeć się bliżej literaturze. W tym roku waszą uwagę chcielibyśmy skierować ku półkom z reportażami i esejami. 

Jest to tym bardziej dobra okazja, że w ostatnim czasie pojawiło się kilka ciekawych publikacji pióra osób queerowych bądź o nich opowiadające. Wśród tych ostatnio wydanych, interesujących książek znajdzie się choćby Kłirówy. Te, które złamały zasady napisana przez Justynę Bilik i naszą niedawną gościnię, Sylwię Chutnik. W tym zbiorze esejów autorki przybliżają sylwetki 15 osób, tytułowych „kłirówek”, które walczyły na rzecz zmiany, prawa do wyzwolenia się ze schematów, torowały drogę dzisiejszym osobom queer. Znalazła się tu więc i fascynująca kolejne pokolenia pisarka Virginia Woolf, i krytyczka Susan Sontag, ale również dziennikarka i fotografka Lee Miller, która w trakcie drugiej wojny światowej opisywała najbardziej kluczowe wydarzenia z frontu, czy fascynujący poeta polski Piotr Odmieniec Włast. 

W 2024 roku na naszych półkach pojawiły się dwie inne warte uwagi książki. Pierwsza z nich, Gorset, wstyd i kocie uszka. O transkobiecości J. Szpilki, łączy wątki biograficzne autorki z kulturą – tym, co można przeczytać, zobaczyć, posłuchać. Dzięki temu nie tylko czytamy o doświadczanej codzienności transkobiet, ale również poznajemy inne, interesujące literackie i nie tylko tropy, którymi możemy podążyć dalej, jeśli zainteresuje nas jakiś poruszony tutaj wątek. To zdecydowanie lektura warta czasu i chwili namysłu, trochę jak Argonauci Maggie Nelson – niekoniecznie porwie nas od pierwszej strony, ale gdy się w nią wgryziemy, zapewni nam naprawdę interesującą lekturę. 

Drugą interesującą książką z 2024 roku jest z pewnością reportaż Pomiędzy. Historie osób niebinarnych Renaty Kim, w którym autorka oddaje głos osobom niebinarnym, co w przypadku tej grupy jest szczególnie ważne. Dzięki temu, że zyskują przestrzeń do opowiedzenia swoich historii, własnymi głosami, łatwiej uniknąć nawet nieświadomych przeinaczeń. Ci, z którymi rozmawiała Kim, opisywali o odkrywaniu swojej tożsamości, poszukiwaniu informacji tak naprawdę o sobie, ale również o nieraz trudnych coming outach i wcale nie takiej prostej przecież dzisiaj codzienności. Zmagania z polską fleksją i kształtowaniem polszczyzny, będącej w końcu żywym – a więc zmiennym w czasie – językiem, również na kartach Pomiędzy się pojawiają. Temat niebinarności poruszały również Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin i Joanna Sokolińska w książce Mów o mnie ono, które także zdecydowały się przede wszystkim na rozmowy z osobami, o których piszą – w ich przypadku były to przede wszystkim osoby nastoletnie. 

O procesie uświadomienia sobie, akceptacji tego, kim się jest, opowiada również Paula Szewczyk w wydanych rok wcześniej Ciałach obcych. Opowieściach o transpłciowości. Ten tom oddaje głos nie tylko osobom transpłciowym, ale również ich otoczeniu. Cel autorce przyświecał jeden: tak opowiedzieć o doświadczeniach bohaterów i bohaterek swojej książki, by czytający zobaczyli przede wszystkim żywe, czujące osoby, mające marzenia, ale również problemy. Gdzie te ostatnie wynikają tak z ogromnego cierpienia życia w nieodpowiednim ciele, jak również przez ciągłe niezrozumienie ze strony otoczenia. O to zrozumienie walczy Maja Heban w swojej książce-manifeście, Godność, proszę. O transpłciowości, gniewie i nadziei. Ta książka powstała z równie prostych, a jednak skomplikowanych i niezwykle ważnych pobudek: pomóc zrozumieć tym, co nie rozumieją, pokazać, że osoba transpłciowa to przede wszystkim człowiek. 

O pokazanie, że członkowie, członkinie, osoby członkowskie społeczności LGBTQ+ to przede wszystkim ludzie chodziło również Annie Konieczyńskiej, autorce książki-cegiełki Polacy pod tęczową flagą. Tu również znajdziemy przede wszystkim rozmowy – z osobami znanymi tak w kulturze, jak również aktywistami. Opowiadają przede wszystkim o swoim życiu, codzienności, ale patrzą również w przeszłość, by pokazać, jak wiele się zmieniło, ale również – jak wiele jeszcze trzeba zmienić. Dopełnieniem tej lektury może być niezwykle ciekawa antologia, Cała siła, jaką czerpię na życie. Świadectwa, relacje, pamiętniki osób LGBTQ+ w Polsce, na którą składa się 80. wyłonionych w drodze konkursu tekstów-pamiętników, osobistych historii, ale również pewnego rodzaju, wyjątkowych manifestów, powstających w trakcie burzliwego politycznie czasu wyborów prezydenckich 2020 roku. 

Również w 2020 roku pojawiła się niewielka, acz niezwykle ciekawa książka, która stanowi swego rodzaju dopełnienie opisanych powyżej lektur: Trzecia płeć świata Waldemara Kuligowskiego. Dlaczego? Ponieważ jej autor przedstawia w niej, jak w różnych kulturach postrzeganie płci wyłamywało się w binarnego podejścia, tworząc inkluzywne kategorie. Choć, o czym również przeczytamy w tej książce, niekoniecznie oznaczało to brak stygmatyzacji czy dyskryminacji. 

W czerwcu 2025 roku w naszej Bibliotece będziemy za to mogli porozmawiać o tym, jak żyją i mieszkają osoby queerowe w Polsce. W piątek, 13 czerwca o godzinie 18:00 zapraszamy was na spotkanie z Piotrem Jaconiem, gdynianinem, reportażystą, zaangażowanym społecznie dziennikarzem, autorem książek My, Trans oraz Wiktoria. Transpłciowość to nie wszystko.